اجتناب از مشروبات به معنای آن است که در هر جانبی که خمر بودما در جانب دیگر باشیم و این مستلزم دوری گزیدن از خمر به همه‏شکل‏های آن است. از سوی دیگر، ظاهر امر به انجام کاری، واجب‏بودن آن است. و نتیجه وجوب اجتناب و پرهیز از خمر، نجس بودن‏این مایع است

  نجاست‏خمر و سایر مشروبات الکلی:
با آن چه در فصل پیش آمد ضرورت بحث از نجاست‏خمر و سایرمشروبات الکلی بدیهی به نظر می‏رسد، زیرا تمامی فقیهانی که درطهارت الکل تردید کرده‏اند دلیلی جز نجاست‏خمر و سایر مسکرات‏ندارند. به نظر آنان الکل، ماده اصلی مست کننده‏ها را تشکیل می‏دهدبه ویژه الکل تخمیری که از تقطیر بخارات شراب به دست می‏آید. (1) .
بدین ترتیب نجاست الکل پایه در نجاست‏خمر و سایر مسکرات‏دارد، بدون آن که بخواهیم از طریق سرایت دادن حکم یک موضوع‏به موضوع دیگر مرتکب قیاسی شویم که در مذهب امامیه مطرودقلمداد شده است.
بنابراین ابتدا باید دید آیا خمر از نجاسات است‏یا خیر؟ و برفرض‏که خمر، عین نجس باشد، آیا سایر مشروبات الکلی نیز حکم خمر رادارند یا نه؟ بدین‏گونه مطالب این فصل در دو گفتار ارائه می‏گردد:گفتار نخست، جاست‏خمر و گفتار دوم، نجاست‏سایر مسکرات.
گفتار نخست - نجاست‏خمر
حرمت نوشیدن خمر هم اکنون از احکام ضروری اسلام شمرده‏می‏شود. ولی نجاست‏خمر بسان حرمت آن از ضروریات نیست، هرچند مشهور میان فقهان امامیه بلکه تمامی مذاهب اسلامی است.
فقیهانی از هر دو گروه (امامیه و اهل‏سنت) بوده‏اند که حرمت‏نوشیدن خمر را قطعی دانسته ولی در نجاست آن تردید کرده‏اند.منشا تردید، اشکال در ادله نجاست و هم چنین وجود دلیل روایی‏برطهارت آن بوده است.
از این رو به جاست ابتدا ادله دو طرف را بررسی کرده و آن گاه به‏ارزیابی دلایل بپردازیم.
1 - دلایل نظریه نجاست‏خمر و ارزیابی آن‏ها
برای اثبات نجاست‏خمر به دلایل گوناگون استدلال شده که می‏توان‏آن‏ها را در سه دسته ارائه داد: اجماع، قرآن، سنت.
الف) اجماع
یکی از دلایلی که معمولا برای اثبات نجاست‏خمر مطرح می‏شود،اجماع است. صاحب جواهر از کسانی است که بر روی این دلیل‏تاکید می‏ورزد. (2) بدیهی است‏به دست آوردن اجماع در زمان صاحب‏جواهر بسیار مشکل بلکه غیر ممکن است. بنابراین باید دید در میان‏پیشینیان، چه کسانی ادعای اجماع کرده‏اند؟

1- امامیه: اولین فقیهانی که سخن از اتفاق فقها در مسئله نجاست‏خمر به میان آورده‏اند یکی سید مرتضی است که می‏گوید: میان‏مسلمانان خلافی در این مسئله نیست مگر افراد نادری که اعتباری به‏قول آنان نمی‏باشد. (3) هم چنین سید ابوالمکارم بن زهره در کتاب‏«غنیه‏» در مورد مسئله نجاست‏خمر، ادعای نبود خلاف در میان‏فقیهان امامیه می‏نماید. (4) پس از آنان شیخ طوسی و آن گاه ابن ادریس‏و بعد از او فقیهان دوره‏های بعد، هر یک همین ادعا را تکرارکرده‏اند. (5) .

2 - اهل سنت: فقیهان اهل سنت هم چون ابن قدامه حنبلی، قاضی‏ابن عربی مالکی، ابن حجر عسقلانی و غیر این ها ادعای اجماع وعدم خلاف در میان «اهل علم‏»در خصوص نجاست‏خمر نموده‏اند. (6) و بسیاری دیگر از آنان بدون آن که نقل اجماع کنند، فتوا به نجاست‏خمر داده‏اند; از آن جمله‏اند: ابو حامد غزالی، قاضی ابوبکر مسعودکاسانی، شیرازی صاحب المهذب و غیر این ها. (7) .
نقد دلیل: با مراجعه به سخن فقیهانی که ادعای اجماع کرده‏اند، درمی‏یابیم که خود آنان نیز معترف به وجود مخالف یا مخالفینی درمیان فقها بوده‏اند لکن اعتنایی به مخالفت آنان نکرده‏اند; مثلاسیدمرتضی که ادعای نبود خلاف در میان مسلمین می‏کند، افرادنادری را که اعتباری به قول آنان نیست، استثنا می‏نماید.
و یا نووی از فقیهان عامه، پس از ادعای اجماع، فقهای معروفی‏چون ربیعة (استاد مالک‏بن انس) و داود را استثنا می‏کند. (8) قرطبی نیزدر تفسیر خود در ذیل آیه تحریم خمر، کسانی چون ربیعه، لیث‏بن‏سعد و مزنی (فقیه شافعی) و بعضی از متاخرین را از جمله فقهایی‏می‏داند که خمر را پاک و نوشیدن آن را حرام دانسته‏اند. (9) .

علاوه بر این ها، اجماع از دیدگاه امامیه به‏لحاظ کاشف‏بودن‏ازرای امام معصوم می‏تواند دلیل اثبات حکم قرارگیرد. و باوجود مخالفینی هم چون شیخ صدوق و ابوعلی‏بن ابی عقیل ازپیشینیان و محقق اردبیلی از متاخران، کاشف بودن اجماع مزبوردچار تزلزل می‏گردد.
شیخ صدوق در ابتدای کتاب «من لا یحضره الفقیه‏» اعلام می‏داردکه تنها روایاتی را که در نظر او مستند فتوا و دلیل اثبات حکم است درکتاب مزبور نقل می‏کند. (10) آن گاه در همین کتاب وقتی شرایط لباس‏نمازگزار را بیان می‏کند تنها به روایتی که نماز در لباس آلوده به خمر راتجویز کرده اکتفا می‏کند. (11) و در کتاب «علل الشرایع‏» نیز گویا حکم‏مزبور را مفروض گرفته و علت آن را از روایات بیان می‏دارد. (12) .
بلی، در کتاب مقنع که مجموعه فتاوای صدوق است، به صورت‏متعارض سخن گفته است. ابتدا در باب حدود می‏گوید: نماز درلباسی که خمر به آن رسیده صحیح است، زیرا خداوند نوشیدن آن راحرام کرده نه نماز خواندن در لباس مزبور را. ولی در باب لباس‏نمازگزار خلاف آن را می‏گوید. (13) .
وانگهی محقق حلی به هنگام طرح مسئله در همان ابتدا می‏گوید:«در نجاست‏خمر اختلاف است‏». (14) اگر مسئله مورد اجماع بود، هرگزآن را چنین طرح نمی‏کرد.

هم او در کتاب «معتبر» در تمامی ادله تردید کرده در نهایت،نجاست‏خمر را از باب احتیاط در دین می‏پذیرد. (15) .
از همه این ها گذشته، در بحث‏های مربوطه در علم اصول ثابت‏شده که اجماع در جایی می‏تواند دلیل اثبات حکم قرار گیرد که دلیل‏فقیهانی که اجماع را به وجود آورده‏اند، معلوم و یا محتمل نباشد. درغیر این صورت اجماع را نمی‏توان یک دلیل مستقل به حساب آورد.این در حالی است که در مسئله مورد بحث، دلیل فقها بر نجاست‏خمر به تصریح خود آنان، آیه قرآن و یا روایات می‏باشد. بدین‏ترتیب، اجماع نمی‏تواند به عنوان یک دلیل براثبات نجاست‏خمر به‏حساب آید.
ب) کتاب مجید
خداوند، حرام بودن خمر را به صورت تدریجی در ضمن آیات قرآن‏بیان نمود. ابتدا آیه 67 سوره نحل، بعد آیه 219 سوره بقره، سپس آیه‏43 سوره نساء و بالاخره‏آیه 90 سوره مائده در زمینه نوشیدن خمرنازل شده است. در آیه اخیر چنین می‏خوانیم: «ای مؤمنان شراب وقمار و انصاب (بتان) و ازلام (تیرهای مخصوص تفال) پلید و عمل‏شیطانی است. از آن پرهیز کنید تا رستگار شوید». (16) .
استدلال به آیه مزبور بر دو نکته استوار است: اول این‏که واژه‏«رجس‏» مترادف با نجاست است و یا حداقل به معنای پلیدی است‏که شامل نجاست ظاهری و شرعی می‏باشد.
دوم آن که اجتناب به معنای آن است که در هر جانبی که خمر بودما در جانب دیگر باشیم و این مستلزم دوری گزیدن از خمر به همه‏شکل‏های آن است. از سوی دیگر، ظاهر امر به انجام کاری، واجب‏بودن آن است. و نتیجه وجوب اجتناب و پرهیز از خمر، نجس بودن‏این مایع است. (17) . 
بدین ترتیب از دو طریق می‏توان به آیه 90 سوره مائده برای اثبات‏نجاست‏خمر استدلال کرد. در عین حال این استدلال با چندین‏اشکال مواجه است:
1 - در خود آیه، واژه «رجس‏» را تفسیر کرده که عمل شیطانی‏است، پس باید به تناسب آن، موضوع یا مبتدا نیز یک «عمل‏» باشد;مثلا «شرب‏» خمر و نوشیدن آن یک عمل شیطانی و پلید است چنان‏که پرستش بت‏ها و به کارگیری ازلام (تیرهای مخصوص تفال) است‏که کار شیطانی می‏باشد. 

بدیهی است «عمل‏» اگر پلیدی داشته باشد، پلیدی معنوی‏خواهد بود و نجاست اعتباری شرعی نمی‏توان برای آن تصور کرد. (18) .

مگر این که «عمل شیطان‏» را به معنای نتیجه عمل شیطان بگیریم;یعنی خمر و آلات قمار و ... ساخته و پرداخته دست‏شیطان است. دراین صورت «رجس‏» می‏تواند شامل ناپاکی ظاهری و شرعی نیز باشد.ولی این توجیه، برخلاف ظاهر آیه و دور از سیاق آن است.

2 - کلمه «رجس‏» باید دارای معنایی باشد که بر تمامی مواردمذکور در آیه منطبق شود. در حالی که اگر آن را به معنای نجاست‏شرعی بگیریم، قابل انطباق بر آلات قمار و انصاب و ازلام نیست چراکه عین این اشیا قطعا نجس نمی‏باشد.

3 - بر فرض، واژه «رجس‏» هم اکنون در معنای قذارت و نجاست‏شرعی هم به کار رود، معلوم نیست در زمان نزول آیه، در آن معناکاربردی داشته است. البته در برخی روایات، کلمه رجس در معنای‏نجاست‏شرعی به کار رفته; مثلا در مورد سگ می‏گوید:«رجس‏نجس‏» (19) و در مورد خمر گفته است: «لا تصل فیه فانه رجس‏» (20) ولی‏صرف استعمال با قرینه در یکی دو مورد، معنای حقیقی این واژه رااثبات نمی‏کند و لذا گفته‏اند استعمال اعم از حقیقت است.

برخی از فقیهان عامه برای نجاست‏خمر به آیه 21 سوره «انسان‏»استدلال کرده‏اند. در این آیه از ویژگی‏های نوشیدنی آخرت، پاک‏بودن آن دانسته شده‏است: «و سقاهم ربهم شرابا طهورا» گفته‏اند: اگرشراب دنیا پاک بود، دلیلی نداشت که برمؤمنان منت گذاشته و شراب‏آخرت را پاک اعلام کند. (21) .

پاسخ به این نیز روشن است، زیرا ممکن است طهارت معنوی،مقصود باشد; یعنی آن پلیدی که شراب دنیا داشته و عمل شیطان‏بوده‏است، شراب آخرت چنین نیست. به علاوه احتمال می‏رودطهارت به معنای پاکی از نجاست عارضی باشد. چنان که برخی‏احتمال داده‏اند «طهور» به معنای پاک کننده درون آدمی باشد. (22) .